2016-07-31 [10:06 AM]

نووسینی: عه‌لی عه‌ونی

ئەمین مەعلوف، نووسەری فەرەنسیی بە رەگەز لوبنانی، لە كتێبی ((ناسنامە كوشندەكان)) دا، زۆر ناسنامە بۆ مرۆڤ دەژمێرێت.
مرۆڤ ناسنامەی چینایەتیی هەیە، مرۆڤ ناسنامەی كۆمەڵایەتیی هەیە، ناسنامەی دینی و نەتەوەیی و جوگرافیایی و بایۆلۆژی و ... تاد هەیە.
مرۆڤ، بێژمار جۆر و لایەنی ناسنامەی هەیە.


لە هەركات و ساتێكدا بەپێی هەڵوێست و بارودۆخ، مرۆڤەكان بەشێوەیەك دەردەكەون و خۆیان پێناسە دەكەن. لە راستیدا، مرۆڤ تەنیا یەك ناسنامەی نییە و ئەم لایەنە زۆرانەی پێناسەی مرۆڤ وەك تابلۆیەكی هەزار پارچەی هەزار رەنگە، كە هەموو ئەم پارچە و رەنگانە پێكەوە تابلۆی ناسنامەیان پێكهێناوە.


مرۆڤەكان، لە ژێر كاریگەریی جڤاك و دەوروبەر لایەنگریی خۆیان بۆ لایەنێك لە لایەنەكانی ناسنامە دیار دەكەن و، خۆیان بەو ناسنامە بە پێناسە دەكەن.


لەوانەیە من جارێك وەك مرۆڤ خۆم ببینم ئەگەر هەستم كردبێت مرۆڤ بوونم لە مەترسیدایە، جارێك وەك خەڵكی كیشوەری ئاسیا خۆم ببینم ئەگەر هەست بكەم كیشوەری ئاسیا لە لایەن ئەوروپا یا ئەمریكاوە لە مەترسیدایە، لەوانەیە خۆم وەك خەڵكی رۆژهەڵاتی ناڤین پێناسە بكەم، كاتێك هەست بكەم ئەم ناوچەیە لەبەر ئەم تایبەتمەندییەی لە مەترسیدایە. مرۆڤەكان لەكوێی ناسنامەیان هەست بكەن كە هەڕەشەیان لێدەكرێت، لەوێ خۆیان پێناسە دەكەن و ئامادەی بەرگری دەبن.

ئەگەر بێڕێزی بەرەنگی پێست و دەموچاویان بكرێت، وەك گرووپی خاوەن رەنگی رەش، سوور یان زەرد هەڵوێست وەردەگرن و ئامادەی شەڕ دەبن. ئەگەر هەست بكەن دینیان لە مەترسیدایە و پەلامار دەدرێت ئامادەی بەرپەرچدانەوە و شەڕ دەبن و، ئەگەر هەست بە هەڕەشە بكەن لەسەر رەگەز و نەتەوەیان، بۆ بەرگری لە رەگەز و هاونەژادانیان دەستدەدەنە ئامرازەكانی بەرگری.


پشتگوێ خستن و یا دەست بردن و بێڕێزی كردن بەهەر لایەنێكی ناسنامەی مرۆڤ مەترسیدارە و رووی مرۆڤەكان بۆ ئەو لایەنە لە پێناسەی خۆیان وەردەگیرێت و، دەبێت چاوەڕێی كاردانەوەی خراپ و دژواری مرۆڤ یان مرۆڤەكان بین.


لە كوردستانی خۆمان، لە رووی ئایینەوە ئێمە موسڵمان و و ئێزدی و كاكەیی و مەسیحی و سوننی و شیعە..تاد مان هەیە، لە رووی عەشایرییەوە یەكجار زۆر عەشایر و هۆزی جیاجیامان هەیە، لە رووی هەرێمەوە لە ئەردەلان و بابان و سۆران و موكریان و بادینان و بۆتان و هەكاری و..تاد مان هەیە.


لە رووی زمان و زاراوە چەندین زمان و زاراوە و بن زاراوەمان هەیە، وەك سۆرانی و هەورامی و كەلهوڕی و زازایی و كرمانجی و چەندین بن زاراوەی دەرپەڕیو لەم زارانە. هەروەها، خەڵكی كوردستان دابەشبووە بەسەر خەڵكی شار و خەڵكی گوندەكان دا.


لەرووی نەتەوەییەوە چەندین نەتەوەی دیكە لە كوردستاندا دەژین جگە لە كورد وەك ئەرمەنی و ئاشووری و توركمان و ئازەری و..تاد
ئەم بابەتە بۆ كوردستان لەوانەیە پێویست بكات لێكۆڵینەوەی زۆرتری بوێت و، لێكۆڵینەوە لەلایەنەكانی دیكەی ناسنامەی كوردستانیان بكەین كە ئێرە جێگای نییە. بەڵام دەبێت وریا بین بە هەڵەشەیی و نەزانی دەست بۆ هیچ لایەنێكی ناسنامەكانی كۆمەڵگا نەبەین. چونكە دەستبردن و برینداركردنی هەر لایەنێكی ناسنامەی مرۆڤ دەبێتە هۆی ئەوەی كە مرۆڤكان خۆیان بەو لایەنەی ناسنامەوە هەڵواسن. هەڵبەت لەنێوانەدا، لایەنی دینی و نەتەوەیی لە ناسنامەی مرۆڤەكاندا پانتاییەكی فراوانتر داگیردەكەن و تایبەتی ترن.


كاتێك دەبینین لە هەندێك شوێن ئازیزانی ئێزدی خۆیان بێبەری دەكەن لە كورد بوون و، هەوڵدەدەن وەك ئێزدی خۆیان پێناسە بكەن نابێت سەركۆنەیان بكەین، بەڵكو دەبێت پێداچوونەوە بەخۆماندا بكەین و بزانین كوێی رەفتارمان وایكردووە ئەو ئازیزانە لە جیاتی ناسنامەی نەتەوایەتی، ناسنانەی ئایینیان بەرزکردووەتەوە.


ئەگەر هەستمانكرد پێناسەی ئیسلامی و، بەتایبەت ئیسلامی سیاسی، پەرەی سەندووە، دەبێت ئاوڕێك لە رەفتاری سیاسی و ئیداریی خۆمان بدەینه‌وه‌ و بزانین چیمان كردووە تا خەڵك هەست بە برینداری دینی بكەن!! لە رووی ناوچەگەرایەتی و زار و زمانچێتی بەهەمان شێوە. بێبەشكردنی هەرلایەك دەبێتە هۆی بەرجەستە بوون و بەهێز بوونی ئەو لایەنە ئیهمال و برینداركراوە. ئیسلامییەكان شانسیان لە كۆمەڵگای كوردستاندا نییە تا ئەوكاتەی ئیسلام وەك دین لە كوردستاندا نەكەوتبێتە بەر مەترسی.