2021-02-23 [02:10 AM]

نڤیسینا:  پاوان ته‌ته‌ر نێروه‌یی

شروڤه‌کارێ سیاسی و بسپۆرێ په‌یوه‌ندیێن نیڤده‌وله‌تی و ئاسایێشا نیشتیمانی

هه‌ر ژ ده‌ستپێکا شوره‌شێن ئێک دویف ئێکێن کوردان ل دژی ده‌سهه‌لاتێن دارگیرکه‌ر ل هه‌رچوار پارچه‌یێن کوردستانێ هه‌می ده‌ما ڕژێمێن سه‌رکوتکه‌ر ل ناوه‌ندا ڤان وه‌لاتێن کو کوردستان لسه‌ر هاتیه‌ دابه‌شکرن هه‌ولا فره‌چه‌شن کرنا دژبه‌ریا ڤان شوره‌شان کریه‌. بو نمونه‌ نها ل باژارێن باکوریێ کوردستانێ هێزێن ب ناڤێ پاراستنا گوندان هه‌ر ژ نیڤا سالێن ۸۰ێان هاتینه‌ دامه‌زردان کو ب شێوه‌یه‌کێ راسته‌وخوو سه‌ر ب ده‌زگایێ ئیستخباراتیا تورکیا میتێ ڤه‌نه‌. ل باشوڕێ کوردستانێ کو جاشایه‌تی هه‌می ده‌مه‌کێ وه‌که‌ چه‌که‌ک د ده‌ستێن ڕژێما به‌عسدا دهاته‌ بکارئینان ئه‌ڤه‌ ژی ب هاریکاریا چه‌نده‌ها سه‌روکهوزێن کوردان دهاته‌ پیاده‌کرن. لێ جیاواز لسه‌ر ده‌مێ حکومه‌تا به‌عس کو د چاڤێن هه‌می کورداندا جاشایه‌تی لوتکه‌یا بێرێزیا مروڤی و نه‌ته‌وه‌یی بوویه‌، لێ نها ژبه‌ر شێواندنا میدیایی و بکارئینانا وێ یا بێ سنۆر ئه‌ڤ وێنه‌یه‌ ب شێوه‌یه‌کێ دی هاتیه‌ نه‌خشاندن لێ هه‌ر لسه‌ر ناڤه‌روکا جاران.
حکومه‌تێن ئێک دویف ئێکێن پشتی روخانا رژێما به‌عس هه‌می هه‌وله‌ک دایه‌ کو هه‌رێما کوردستانێ چو ده‌مه‌کێ خودان ده‌سهه‌لاته‌کا مه‌زنا سیاسی، ئابووری و سه‌ربازی نه‌بیت، و ئه‌ڤ چه‌ندا ناڤهاتی چو ده‌مه‌کێ په‌یوه‌ندی ب ره‌وشا داراییا عیراقێ نه‌بوویه‌ چونکه‌ ئه‌و ده‌مێ نوری مالکی سه‌روکوه‌زیرێ عیراقێ ل سالا ۲۰۱۳ێ بریارا برینا بودجه‌یا هه‌رێما کوردستانێ دا وی ده‌می نرخێ په‌ترولێ دناڤبه‌را ۱۳۰-۱٤۰ دولاران بوویه‌ و عیراق د سه‌رده‌مێ خویێ زێرین یێ ب ده‌ستڤه‌ئینانا بودجه‌یا وه‌لاتی ده‌رباز دبوو. پشتی سه‌رهه‌لدانا داعشێ و تایبه‌تی گرتنا موسل کو دووه‌م مه‌زنترین باژاڕێ عیراقێه‌ و دویریا وێ نێزیکه‌ی ۷۰ کیلومه‌ترن بو پایته‌ختێ کوردستانێ بو ئێکه‌م جار هه‌ڕه‌شه‌یه‌کا راسته‌وخوو دروستبوو لسه‌ر حکومه‌ت و هاوولاتیێن هه‌رێما کوردستانێ. دوباره‌بوونا ڤێ مه‌ترسیا راسته‌خوو پشتی هێرشا حه‌شدا شه‌عبی دهێت کو پشتی خه‌یانه‌تا گروپێ ۱٦ێ ئوکتوبه‌رێ و بده‌ستڤه‌دانا که‌رکوک و چه‌ند ناوچه‌یێن دیێن ئاخا هه‌رێما کوردستانێ دروستبوویی. لێ پێشمه‌رگه‌یێ کوردستانێ ب سه‌رکردایه‌تیا راسته‌وخوویا جه‌نابێ سه‌روک بارزانی شیا مه‌ترسیێن داعشێ ل سالێن ۲۰۱٤ێ و تاکو بداوی هاتنا ڤێ رێکخراوێ و هێرشا حه‌شدا شه‌عبی ل سالا ۲۰۱۷ێ ب داستانا پڕدێ جواب بده‌ت. ئه‌ڤ به‌رگیریا بهێزا پێشمه‌رگه‌یی کو هاتیه‌ کرن بێ هێوایه‌تیه‌ک دایه‌ حکومه‌تا ناوه‌ندیا عیراقێ و تایبه‌تی وان که‌سان کو ل ئیرانێ نه‌خشه‌یا بێهێزکرنا حکومه‌تا هه‌رێمێ دادرێژن.
ئه‌ڤ چه‌ندا ناڤهاتی بوویه‌ ئه‌گه‌ڕێ ڤه‌کرنا به‌ڕه‌یه‌کێ نویی ل ڤێ دژبه‌ریا دناڤبه‌را حکومه‌تا هه‌رێما کوردستانێ و حکومه‌تا عیراقێ ئه‌و ژی به‌ره‌یا جاشایه‌تیێ ب ناڤ و هێزێن نوویه‌. ئه‌ڤ هه‌ولا حکومه‌تا عیراقی ب سێگوشه‌کرنا به‌ڕه‌یان لدژی حکومه‌تا هه‌رێما کوردستانێ پێکدهێێت ب دامه‌زراندن یان پشتگیریکرنا وان هێز و یان بناڤ هێزێن دژبه‌ڕێن حکومه‌تا هه‌رێما کوردستانێنه‌، و ئه‌ڤ چه‌ندا ناڤهاتی ڤه‌دگه‌ریته‌ڤه‌ بو دوو ئه‌گه‌ران: 
ئه‌گه‌ڕێ ئێکێ بو سستکرنا فۆکوسا حکومه‌تا هه‌رێما کوردستانێ لسه‌ر دارێشتنا ستراتیژیه‌تا چه‌وانیا مامه‌له‌کرنا دگه‌ل حکومه‌تا ناوه‌ندی، چونکه‌ ڤه‌کرنا به‌ره‌یه‌کێ نوی د ناڤخوویا حکومه‌تا هه‌رێما کوردستانێ وه‌که‌ ئه‌ڤ به‌ره‌یێن دژبه‌ر کو پێکهاتینه‌ ژ هێزێن ب ناڤ سیاسیێن په‌رله‌مانی یان مه‌ده‌نی کو د به‌رگێ خویێ راسه‌قینه‌دا ئامرازێ پیاده‌کرنا سیاسه‌ته‌کا بێگانه‌نه‌ د هه‌رێما کوردستانێدا.
ئه‌گه‌رێ دوویێ، دروستکرن و پشتگیریکرنا هنده‌ک هێزێن چه‌کدارینه‌ د ناڤا سنورێن هه‌رێما کوردستانێ یان ناوچه‌یێن کوردستانی یێن ده‌رڤه‌یی ئیداره‌یا هه‌رێمێ کو پال به‌ره‌یا سیاسی به‌ره‌یه‌کێ نویێ سه‌ربازی دروستبکه‌ت. ئه‌ڤ به‌ره‌یێن نوی کو پێکدهێن ژ هێزێن سه‌ر ب په‌که‌کێ ڤه‌ ب تایبه‌تی یه‌په‌شێ ل شنگالێ کو بوویه‌ هێزه‌کا پڕاوپڕ ژ ده‌رده‌سه‌ریێ بو خه‌لکێ ناوچێ و به‌ربه‌سته‌کا مه‌زن بو ئاڤه‌دانکرن و ڤه‌گه‌راندنا ئاواره‌یان بو جهێن خو. هه‌روه‌سا دروستکرنا حه‌شدا کوردی ل که‌رکوکێ بو شێواندنا گه‌له‌ک ده‌ستدرێژی و توندوتیژیێن ڤێ ناوچێ کو د ده‌م و ساتێن گونجاودا دێ حه‌شدا شیعی بو بێ به‌ری بوونا خو دناڤا پرس و ئالووزیاندا ڤێ هێزا حه‌شدا کوردی بکارئینیت. هه‌روه‌سا خاڵا ژ هه‌میان ب ژانتڕ ئه‌وه‌ کو د دروستبوونا هه‌ر گرژی و پێکدادانا سه‌ربازی دێ حکومه‌تا عیراقێ ڤان هێزێن ناڤهاتی بکارئینت و دڤێ ره‌وشێدا کوشتنا ئه‌ندامه‌کێ هێزێن چه‌کدارێن حکومه‌تا کوردستانێ لێ بکه‌ڤیت یان یه‌په‌شه‌ یان حه‌شدا کوردی ل ده‌ف حکومه‌تا عیراقێ دێ وه‌ک ئێک بیت چونکه‌ هه‌رسێ لا ب نه‌ته‌وه‌ کوردن. جهێ گومانێ نینه‌ کو هه‌ر گرژیه‌کا سه‌ربازی یان سیاسی دێ حکومه‌تا عیراقێ دناڤا قادا نیڤده‌ووله‌تیدا گرێده‌ته‌ ب پرسه‌کا ناڤخوویا کوردان و بێ به‌ریا خو لڤێ چه‌ندێ دیارکه‌ت و ئه‌ڤ چه‌ندا ناڤهاتی دێ د به‌رژه‌وه‌ندیا حکومه‌تا عیراقێ بیت. 
باندوورا ناوچه‌یی وه‌ها بالا ده‌ستبوویه‌ دناڤا هنده‌ک هێزێن سیاسیێن هه‌رێما کوردستانێ کو چو سنوره‌ک بو رێزگرتنا نه‌ته‌وه‌یی، یاسایی و کومه‌لایه‌تی نه‌هێلایه‌. ب کارئینانا زاروکان بو لڤاندنا حه‌ست و سوزێن هاوولاتیان و شێواندنا راستیان د بریارێن دادگه‌هاندا خو ب خو مه‌ترسیه‌کا هه‌ڕه‌ مه‌زنه‌ لسه‌ر ئاسایێشا نیشتیمانی و سه‌قامگیریا کومه‌لایه‌تی. جهێ گومانێ نینه‌ کو ئه‌ڤ کریارێن هه‌نێ بتنێ ده‌ستکه‌فتیێن کورتمه‌ودا د بازنه‌یه‌کا ته‌سک و بچوکن، چونکه‌ هه‌بوونا سیخور و که‌سێن تێکده‌ر چ ده‌مه‌کێ جهێ وان د کومه‌لگه‌هه‌کا مودێرن وه‌که‌ هه‌بوونه‌کا ته‌ندروست ناهێته‌ ته‌ماشه‌کرن. له‌ورا بریارا سه‌ربه‌خویانه‌یا دادگه‌ها هه‌ولێرێ هه‌ولا ڤه‌کرنا به‌ره‌یه‌کا نوی ”به‌ره‌یێ چوارێ” د تێکدان و ئالووزیان د هه‌رێمێ دا ل گورنا و ‌دا نیشانکرن کو ئه‌و فرمێسکێن تیمساحان یێن بناڤ سیاسه‌تڤان و په‌رله‌مانتار بو ڤان که‌سێن ب ناڤ چالاکڤان یاریه‌کا دیا سیاسی بویه‌ چونکه‌ گه‌ر کوردستان وه‌لاتێ سنوردارکرنا ئازادی راده‌ربرینێ بوایه‌ هه‌ر وان که‌سان ب ئازادی لسه‌ر شاشه‌یێن تیڤیان ئارزومه‌ندانه‌ هه‌می جوره‌ ته‌شحیره‌ک ب کار نه‌دئینا. ئه‌ڤ چه‌ندا ناڤهاتی دیارکر کو ل ”ناوچه‌یا ژێر ده‌سهه‌لاتا پارتی” ب یاسا و دادگه‌هان مامه‌له‌ دگه‌ل پرسان دهێته‌ کرن لێ ل زونا هه‌مه‌ڕه‌نگ ب کوشتن و برین و تیرورا که‌سی و فکری پێشوازیێ ل هاوولاتیان دهێته‌کرن.
 له‌ورا ڤیابیت حکومه‌تا هه‌رێما کوردستانێ هه‌می وان چه‌مک و هوکارێن کو دبنه‌ ئه‌گه‌رێ دروستبوونا گرژیێن سیاسی کو د زوربه‌یی جاراندا گرژیێن سه‌ربازی ل پاش خو دهێلیت ده‌ستنیشان بکه‌ت و کاربکه‌ت کو پارالێل دگه‌ل کارێ حکومی هه‌موارا یاسایا پاراستنا ئاسایێشا نیشتیمانی بکه‌ت بو بهێزبوونا بیرا نه‌ته‌وه‌یی دناڤا کومه‌لگه‌هێدا. چونکه‌ چ د پرسێن گرێدایی ب ئێکبوونا به‌رامبه‌ر هه‌ر هێزه‌کا ده‌ره‌کی یان پاراستنا هزڕا سه‌قامگیریێ بتنێ هاوولاتیێ کورد داینه‌مویا ڤێ چه‌ندا ناڤهاتیه‌ و نویژه‌نکرنا ڤێ داینه‌موویێ د سات و ده‌مێن هوسا هه‌ستیاردا وه‌که‌ کارته‌کا سه‌رکه‌فتنێ دهێێ ته‌ماشه‌کرن.