هاوار محمد یوسف
یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان لە دوای بڕیارەکەی دادگای فیدرالی ئەم گۆڕانکاریانەی لای
خوارەوەی تێدا کراوە، سەرەڕای ئەوەی دادگای فیدرالی بە پێی مادەی ٩٣ لە دەستوری عێراق دەسەڵاتی گۆڕانکاری لە یاسای هەڵبژاردندا نیە چونکە هیچ سەرپێچی دەستوری لە خۆدا نەگرتوە
1-هەرێمی کوردستان دابەشی سەر(4) بازنەی هەلبژاردن لە سەر ئاستی پارێزگاکانی هەرێم کراوە، بۆ هەر پارێزگایەک لە سەر ئاستی تەواوی عێڕاق، کۆی ژمارەی دانیشتوان کراوەتە بنەمای دیاریکردنی ژمارەی کورسی، کەچی لە پارێزگای هەڵەبجەدا جیاواز لە هەموو پارێزگاکانی عێڕاق ژمارەی (دەنگدەر) بە بنەمای دەستنیشانکردنی ژمارەی کورسی داندراوە، لە کاتێکدا دەکرێت بۆ ئەوەی بە بازنەیەکی هەڵبژاردن ئەژمار بکرێت و کێشەی یاسایی نەبێت هاوشێوەی هەلبژاردنی ساڵی 2021 ی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێڕاق بکرێتە ناوچەیەکی هەڵبژاردن و سنورەکەی بریتی بێت لە: ناوەندی قەزای هەڵەبجە، وارماوە، سەید سادق، پێنجوێن، هەڵەبجەی تازە، بەمەش ژمارەی دەنگدەرانیان نزیک دەبێتەوە لە (300000) کەس و (7) کورسی بۆ پەرلەمانی کوردستان بەردەکەوێت، بەمشێوەیە(14) بنکەی تۆمارو (72) بنکەو (451) وێستگەی دەنگدان لە خۆدەگرێت، بەڵام بۆ ئەوەی کورسیەکان هەمووی بۆ تەنها یەک لایەنی سیاسی بێت ئەم شێوازە دابەشکاریە کراوە.
2- لە ماوەی رابردودا کۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەکانی عێڕاق دوای تەواو بوونی وادەی دەستنیشانکراو بۆ تۆماری بایۆمەتری و راستکردنەوەی ناوەکان لە ناکاو رایگایاند، کە نزیکەی (400000) دەنگدەر لە کۆی (3،789،360) دەنگدەری هەرێمی کوردستان چارەسەركردنی كێشەی پەنجەمۆریان هەیەو ناتوانن بەشداری لە پڕۆسەی دەنگدان بکەن، ئەگەر دووبارە پەنجەمۆریان نوێ نەکەنەوە، بۆ ئەم مەبەستەش تەنها (3) رۆژ دەرفەتیان رەخساند، لەو ماوەیەشدا هەرکەسێک سەردانی بنکەکانی تۆماری بایۆمەتری کردبێت کارەکە بۆ رایی نەکراوەو نەیتوانیوە پەنجە مۆری وەربگیرێت، بۆ زانینیش 80٪ ئەوانەی کێشەی نەخوێندنەوەی پەنجەمۆریان هەیە ئەندام و دۆست و لایەنگری پارتی دیموکراتی کوردستانن.
3-کۆتای پێکهاتە نەتەوەییەکانی کوردستان بە پێی بڕیارەکەی دادگای فیدرالی رەتکراوەتەوە، ئەم بابەتە بە پێی دەسەڵاتەکانی کە بۆ ئەم دادگایە دەستنیشانکراوە لە ماددەی (93) ی دەستوری عێڕاق بە هیچ جۆرێک ناکەوێتە چوارچێوەی دەسەڵاتەکانی، بە تایبەتیش کە لە یاسای هەڵبژاردنەکانی ئەنجومەنی نوێنەران و ئەنجومەنی پارێزگاکانی عێڕاق، کورسی کۆتای پێکهاتەکانی لە سنوری هەردوو پارێزگای هەولێر و دهۆک دەستەبەرکراوە، سەرەڕای ئەمەش پارتی و سەرۆک بارزانی هەمیشە جەختیان لەوە کردۆتەوە کە ئێمە دەستوەردان ناکەین لە پرسی پێکهاتەکانی کوردستان، بەڵکو پێویستە ئەوان خۆیان گوزارشت لە ویست و خواستەکانی خۆیان بکەن.
3-کۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەکانی عێڕاق کە ئێستا سەرۆکەکەی سەر بە یەکێتی نیشتیمانی کوردستانە، رێکارێکی دەرکردوە بۆ شێوازی جیاکردنەوەو ئەژمارکردنی دەنگەکان، کە ناڕوون و نادادپەروەرە چەنکە بە تەنها پشت بە ئەژمارکردنی ئەلیکترۆنی دەبەستێت، تەنها ئەگەر سکاڵا پێشکەش بکرێت ئەو سندوقە بە دەست ئەژماردەکرێتەوە کە سکاڵای لەسەر تۆمارکراوە، ئەمە لە کاتێکدا دەتوانن تەواوی سکاڵاکان پشت گوێ بخەن و کاریان پێ نەکەن، بۆ ئەم پرسەش دەکرێت هاوشیوەی هەڵبژاردنەکانی ئەنجومەنی پارێزگاکانی عێڕاق تەواوی سندوقەکانی دەنگدان دوای ئەوەی بە شێوازی ئەلیکترۆنی هاژماردەکرێن، لە هەمان کاتدا بە دەستیش هەژمار بکرێنەوە بۆ ئەوەی بتواندرێت پڕۆسەیەکی شەفاف و دادپەروەر دەستەبەر بکرێت.
4- سەبارەت بە شێوازی راگەیاندنی ئەنجامەکان، کۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەکان میکانیزمێکی بۆ ئەم مەبەستە دیاریکردوە کە بریتیە لە:
ا-لەدوای (24) کاژێر ئەنجامە بەراییەکان لە سەر ئاستی پارتە سیاسیەکان و پاڵێوراوان رادەگەیەنین، پاشان لە سەر ماڵپەڕی فەرمی کۆمسیۆن بڵاویان دەکەینەوە.
ب-دوای (72) کاژێر دەرئەنجامە بەراییەکان لە سەر ئاستی وێستگەکانی دەنگدان لە سەر ماڵپەڕی فەرمی کۆمسیۆن بڵاو دەکەینەوە.
ج-دوای (7) رۆژ راپۆرتی تایبەت بە وەرەقەکانی دەنگدان و وێنەی وەرەقەی دەنگدان دەنێردرێنەوە بۆ نوسینگەکانی هەڵبژاردنی پارێزگاکان لە هەرێمی کوردستان
بۆ ئەم بابەتەش دەکرێت، لە پێناو بەجەستە کردنی دادپەروەری هەڵبژاردن پەیڕەوی ئەم شێوازە بکرێت:
ا-پێویستە بە هۆی هەستیاری ئەم کارەی هەڵبژاردن لەلایەن نەتەوەیەکگرتوەکان و (UNAMI) یونامی کە لایەنی تایبەتمەندە بە هاوکاری هەڵبژاردن لە عێڕاقدا سەرپەرشتی ئەم بەش بکرێت.
ب- پێویستە ناوەندی کۆکردنەوەی دەنگەکان لە هەولێر بێت وەکو پایتەختی هەرێمی کوردستان
ج-پێویستە دەرئەنجامەکان بە شێوازی ئەلیکترۆنی نەنێردرێن بۆ ناوەندی کۆکردنەوەی دەنگدان(تالی سەنتەر) تا دەرئەنجامەکان بە شێوازی دەستی یەکلا دەبنەوە، ئەگەر جیاوازی لە نێوان هەردوو دەرئەنجامەکان هەبوو، میکانیزمێک دیاری بکرێت بۆ ئەوەی ئەو دەرئەنجامە بۆ ناوەندی کۆکردنەوەی دەنگدان(تالی سەنتەر) بنێردرێت کە بە شێوازی دەست بەرجەستە بوە.
ه-پێویستە کۆمسیۆن خۆی پابەند بکات بەوەی ماوەی تانە دان لە دەرئەنجامەکان بۆ ماوەی یەک مانگ درێژ بکاتەوە، هەروەها وێنەیەکی کۆپی لە وەرەقەی دەنگدانی تەواوی بنکەو وێستگەکانی دەنگدان بداتە لایەنە سیاسیەکان
٥-لە یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان، ئەنجومەنی دادوەری هەرێم لایەنی پەیوەنددارە بە پێداچونەوە بە تانەکانی هەڵبژاردن، ئەو مافەش بەبێ ئەوەی تەنانەت لە بڕیارەکەی دادگای فیدرالیش ئاماژەی بۆ کرابێت بە بڕیارێکی کۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەکان لە ئەنجومەنی دادوەری هەرێمی کوردستان وەرگیراوەتەوەو دراوەتە دەستەیەکی دادوەری عێڕاقی کە سەرۆکی ئەو دەستەیەش سەرۆکی دادگای فیدرالی ئێستایە.