سەردانەکەی داهاتووی ڕەجەب تەیب ئەردۆغان بۆ عێراق و بە تایبەتی بۆ هەرێمی کوردستان، گرنگییەکی ستراتیژی و تاکتیکی گەورەی هەیە، نەک تەنها بۆ لایەنە پەیوەندیدارەکان بەڵکو لە چوارچێوەی سیاسیی ناوچەیی فراوانتردا. ئەم سەفەرە یەکەم سەردانیەتی بۆ عێراق وەک سەرۆک کۆماری تورکیا، ئەمەش بۆ خۆی ئاماژەیە بۆ دەرفەتێک بۆ قووڵکردنەوەی پەیوەندییەکان یان لانیکەم ئامادەیی بۆ گفتوگۆکردن لەسەر پرسە گرنگەکان.
لە ڕوانگەی ئابوورییەوە زۆر شت لە مەترسیدایە. پچڕانی هەناردەکردنی نەوت لە ڕێگەی بۆری عێراق-تورکیا لە مانگی ئازاری ۲۰۲۳ەوە لێکەوتەی ئابووری بەرچاوی بۆ هەرێمی کوردستان هەبووە، هاوکات کاریگەری لەسەر ئاسایشی وزەی تورکیا هەیە. پێدەچێت گفتوگۆکانی ئەردۆغان لە هەولێر لەسەر ئەگەری دەستپێکردنەوەی ئەو دابینکردنە نەوتیانە و ڕەنگە بەدواداچوون بۆ ڕێککەوتنی نوێش بێت سەبارەت بە هەناردەکردنی گازی سروشتی. دەستپێکردنەوەی هەناردەکردنی نەوت زۆر گرنگە بۆ بەهێزکردنی سەقامگیری ئابووری حکومەتی هەرێم و بۆ ئەوەی تورکیا بتوانێت سەرچاوەکانی وزەی هەمەچەشن بکات.
لەسەر ئاستی سیاسەتی ئەمنی دۆخەکە ئاڵۆزترە. بوونی پەکەکە لە چیاکانی کوردستان پرسێکی مشتومڕاوی لەمێژینەیە کە تورکیا وەک هەڕەشەیەکی ڕاستەوخۆ بۆ سەر ئاسایشی نەتەوەیی خۆی دەزانێت. لێدوانەکانی ئەردۆغان سەبارەت بە دروستکردنی ناوچەیەک کە کێشە ئەمنییەکان لەسەر سنوورەکان بۆ هەمیشەیی چارەسەر بکات، دەکرێت وەک ئاماژەیەک لێکبدرێتەوە کە ئەگەری هەیە تورکیا پلانی بوونی چالاکتر و ڕەنگە سەربازیی زیاتر لە ناوچەکەدا دابڕێژێت. ئەمەش توانای دروستکردنی گرژی هەیە نەک تەنها لەگەڵ حکومەتی فیدرالی عێراق بەلکو زلهێزەکانی دیکەیی ناوچەکە وەکو ئیران.
ناونانی ئەم دواییەی پەکەکە وەک “رێکخراوێکی قەدەغەکراو” لەلایەن عێراقەوە دەکرێت وەک ئاماژەیەکی سازان لەگەڵ تورکیا و هەنگاوێک بەرەو ڕێنمایی هاوبەش بۆ بەرەنگاربوونەوەی ڕێکخراوەکە سەیر بکرێت. ئەمەش دەتوانێت پەیوەندییەکانی نێوان تورکیا و عێراق باشتر بکات بەڵام کراوە بێت بۆ ڕەخنەی گروپە کوردییەکان و ئەکتەرە نێودەوڵەتییەکان کە بە تێکدانی ئۆتۆنۆمی سیاسی کورد دەزانن.
گەشتەکەی ئەردۆغان توانای ئەوەی هەیە ببێتە خاڵی وەرچەرخان بۆ هەردوو پەیوەندی ئابووری و ئەمنی نێوان تورکیا و عێراق و حکومەتی هەرێم. ئەگەر سەرکەوتوو بێت لە پیشاندانی خۆی وەک هێزێکی سەقامگیرکەر و هاوبەشێک بۆ گەشەپێدانی ئابووری، دەتوانێت کاریگەری ئەرێنی لەسەر پەیوەندییە دووقۆڵییەکان هەبێت. لە هەمان کاتدا هێڵێکی زۆر توند دژ بە پەکەکە و زۆر گەورە بوونی سەربازی بە واتای مەترسی زیادبوونی گرژی و بەرگیری، نەک تەنها لە ئاستی ناوخۆیی بەڵکو لە لایەن ئەکتەرە نێودەوڵەتییەکانیشەوە.
لە ڕووی ستراتیژی و تاکتیکییەوە، ئەمە کاتێکی گرنگە بۆ ئەردۆغان کە بە وردی بڕیارەکانی خۆی و ئەو پەیامانەی کە دەیگەیەنێت سەنگ بکات، هاوسەنگی لە نێوان پاراستنی ئاسایش و بەرەوپێشبردنی هاوکاری ئابووری، لە هەمان کاتدا بەڕێوەبردنی پەیوەندییە هەستیارەکان لەگەڵ هەرێمی کوردستان و سەرکردە سیاسییەکانیان. ئەگەر بە سەرکەوتوویی ئەم پرسە ئاڵۆزانە تێپەرێنێت، گەشتەکەی نەک هەر مێژوویی بەڵکو زەمینەسازیش دەبێت بۆ هاوکاری و سەقامگیری داهاتوو لە ناوچەکەدا.
لە ڕوانگەی حکومەتی هەرێمی کوردستانەوە، سیاسەتی ئەمنی بەردەوام وەک کردەوەیەکی هاوسەنگی قورس دەردەکەوێت، کە مرۆڤ هەوڵدەدات هەم ئاسایشی ناوچەکە بەهێز بکات و هەم مافەکانی کورد بپارێزێت. ئەمەش بە تایبەتی لە ژێر ڕۆشنایی سەردانە پلان بۆ داڕێژراوەکەی ڕەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆک کۆماری تورکیا بۆ ناوچەکە پەیوەندیدارە. حکومەتی هەرێم بە قووڵی خەریکی مامەلەکردنە لە گەل دیپلۆماسییەکان لە نێوان پاراستنی پەیوەندی تەندروست لەگەڵ هەردوو حکومەتی ناوەندی عێراق و دەوڵەتی تورکیا، هاوکات بەرگری لە بەرژەوەندییەکانی کورد دەکات.
لەسەر ئاستی ناوخۆ، سیاسەتی ئەمنی حکومەتی هەرێم بریتیە لە دروستکردنی سەقامگیری و پاراستن بۆ دانیشتووانەکەی لە بەرامبەر هەردوو هەڕەشەی ناوخۆیی و دەرەکی. ئەم سیاسەتە لە ناوچەیەکدا کە گرژییە سیاسی و سەربازییەکان زۆرە، بە تایبەت بە لەبەرچاوگرتنی بەردەوامی هەڕەشەی گروپە چەکدارەکان و پەیوەندییە ئاڵۆزەکانی لەگەڵ وڵاتانی دراوسێی وەک تورکیا، گرینگە. حکومەتی هەرێم بە بەردەوامی کار دەکات بۆ بەرەوپێشبردنی توانای ڕووبەڕووبوونەوەی ئاستەنگە ئەمنییەکان لە ڕێگەی باشترکردنی ژێرخانی و ڕاهێنانی باشتری هێزە ئەمنییەکان و هاوکاری لەگەڵ هاوبەشە نێودەوڵەتییەکان.
لەسەر ئاستی هەرێمایەتی، حکومەتی هەرێم ڕۆڵێکی ستراتیژی دەگێڕێت لە بەرەوپێشبردنی سەقامگیری لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا. حکومەتی هەرێم بە بەشداریکردن لە دیالۆگ و ڕێککەوتنەکانی هاوکاری لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ، لەوانەش تورکیا و حکومەتی فیدرالی عێراق، نەک تەنها لە ڕێکخستنە ئەمنییەکانی ناوچەکە بەڵکو لە یەکگرتنی ئابووری و سیاسیشدا بەشداری دەکات. پەیوەندییە ئابوورییەکان لەگەڵ تورکیا بە تایبەتی گرنگە، بە لەبەرچاوگرتنی پەیوەندییە ئابوورییەکان لە ڕێگەی هەناردەکردنی نەوت و تەحەدای هاوبەشی ئەمنی لە شێوەی پەکەکەدا.
جگە لەوەش پابەندبوونی حکومەتی هەرێم بە پاراستنی مافەکانی کورد ناوەندی ئەجێندای سیاسییە. ئەمەش هەموو شتێک دەگرێتەوە لە دەستەبەرکردنی ئۆتۆنۆمی کولتووری و زمانەوانییەوە تا هەوڵدان بۆ نوێنەرایەتی سیاسی زیاتر لەسەر هەردوو ئاستی نیشتمانی و نێودەوڵەتی. حکومەتی هەرێم بە پاراستنی ئەم پرەنسیپە بنەڕەتییە لە هەموو سیاسەتەکانیدا، نەک هەر پێگەی خۆی لە چوارچێوەی عێراقدا بەهێزتر دەکات، بەڵکو ناوبانگی خۆی وەک ئەکتەرێکی بەرپرسیار لە گۆڕەپانی نێودەوڵەتیدا بەهێز دەکات. لە کۆتاییدا دەڵێین سیاسەتە ئەمنی و مافەکانی حکومەتی هەرێم هەم بۆ سەقامگیری ناوخۆیی و هەم بۆ پەیوەندییە دەرەکییەکان زۆر گرنگە. لە ڕێگەی سەردانەکەی ئەردۆغانەوە، حکومەتی هەرێم دەرفەتێکی ناوازەی لەبەردەمدایە بۆ زیاتر بەهێزکردنی ئەو لایەنانە، کە ڕەنگە ببێتە هۆی باشتربوونی ڕێکخستنە ئەمنییەکان و بەهێزبوونی پێگەی کورد لە چوارچێوەی ناوچەیی و جیهانیدا.
پاوان تەتەر نێروەیی