کاوە عبان
ئەڤرو ١١ی ئادارێ یە، ٥٥ سال دەربازبون ل سەر رێکەفتنا ١١ی ئادارا ١٩٧٠ دا. ئەڤ رێکەفتنە ئێکەم رێکەفتنا فەرمی بو هاتیە نیاسین و قەلەمدان د مێژوویا سیاسیا عیراقێدا د ناڤبەرا شورەشێن گەلێ کورد و عیراقێدا و بوە بەلگەنامەکا مێژوویی، بەرهەمێ حیکمەتا سەرکردایەتیا بارزانیێ نەمر و خەباتا پێشمەرگایەتی و خۆڕاگریا گەلێ کوردستانێ ژ ئەگەرێ درێژترین شۆڕشا مێژوویی یا بزووتنەوا رزگاریخوازا کوردستانێ، ئەوژیک شۆڕشا ئەیلوولێ بوو.
ل ڕۆژا ١٠ی ئادارا ١٩٧٠ سەدام حوسێن و بارزانیێ نەمر ل چۆمان ڕێکەفتن و بڕیار هاتە دان ڕۆژا دیڤدا ل شاری بەغدا ناڤەڕۆکا ڤێ ڕێکەفتنێ بهێتە بەلاڤکرن. ژبەر هندێ ئەڤ رێکەفتنە ب “بەیاناما ١١ی ئادارێ” هاتە بناڤکرن و ئەڤ رێکەفتنە پێنگاڤەکا گرنگ بۆ ژبو چەسپاندنا مافی مللەتێ كورد ل ئۆتۆنۆمیێ دناڤا عێراقێ دا و بویە ئەگەر زێدەتر پێشخستنا كێشا كورد دناڤ روژهەلاتا ناڤەراستدا.
ڕێكەفتنا ١١ی ئادارێ بەرھەمێ خەبات و قوربانیدان بخوینا شەهیدیێن شۆرەشا ئەیلولێ بو، كێشەیا كوردان برە قۆناغەکا نوی و بو بناغەیەك بۆ ئاشتیێ د عێراقدا، بەلێ نەهاتە جێبەجێکرن و ڕژێما بەعس هەڵوەشاند و خو لڤێ کێشێ ڤەدزی و لێ نەبو خودان و پاش خوە رێکخست بشێوەکێ باش و دوبارە ل سالا ١٩٧٤ ئەڤ رێکەفتنە پیشێل کر و هەلوەشاند و جاردی دەست بشەری کر، و پاش ب پیلانەكا نیڤدەولەتی و گەلەکۆمەکی دا ل جەزائیر ل سالا ١٩٧٥ هەر هەمی شورەشێن گەلێ كوردستانێ و دەستكەفتێن ڤان شورەشا ژ ناڤبرن.
ڕێكەفتناما 11ی ئادارێ ژ ڤان خالێن گرنگ بێکهاتبوو:
١- ئۆتۆنۆمی بۆ كورد.
٢- دانپێدان ب مافێن نەتەوەیی یێن گەلێ كورد و هەمی پێکهاتێن دی.
٣- ئەنجامدانا سەرژمێریێ بۆ ناوچێن ئۆتۆنۆمی.
٤- ڤەگەراندنا كوردان بۆ جهێن وار و جهێن وان کو پێشتر لێ دژیان.
٥- پرسا كورد ل دستوورێ دەمەکی یێ عێراقدا و ھاوشێوا نەتەوێ عەرەب دان پێدان ب نەتەوێ كورد بهێتە کرن.
٦- گەلێ عیراقێ ژ دوو نەتەوێن سەرەكی پێكدهێن، نەتەوێ عەرەب و نەتەوێ كورد، د چوارچوڤێ یەكێتیا عێراق دا.
٧- زمانێ كوردی وەکو زمانێ عەرەبی زمانێ فەرمی بیت لناوچێن کورد لێ دژین، و لوان جهان ئەوێن زوربەی دانشتیێن وان كوردن و زمانێ کوردی زمانێ خواندن و فێركرنێ بیت.
٨- دڤێت جێگرەکێ سەرۆك كۆمارێ عیراق كورد بیت.
٩- دڤێت گەلێ كورد ب رێژا دانیشتویێن خوە بەشداری د دەسهەلات و یاساداناندا بکەت.
١٠- بەشداریكرنا كوردا ل دەسهەلات و جێوازی نەكردن ل فەرمانیێن گشتی و وەزارەت و سوپایاندا.
١١- ڤەگەریانا وان خوێندکارا ئەڤێن ژ خواندنگەهێن وان هاتینە دەرکرن ژ بەر توندو تیژیێ ل ناوچێن وان هاتینە کرن و نەچاربوینە ژ خواندنێ بهێنە دویرکرن.
١٢- زمانێ كوردی ل ئێزگەه و تەلەفزیۆنێن حكومی و د پەخشێ بەرناماندا گرنگی پێ بهێتە دان.
١٣- وەرگرتنا خوێندكارێن كورد ل زانكۆ و كولێژان و پێدانا سکولەرشیپێن خواندنێ ب یەكسانی ل دەرڤە و دناڤ وەلاتی دا.
١٤- بەرپرس و فەرمانبەر ل وان یەکێن کارگێری کو پتریا وان نشتەجێبویا کوردن، دڤێت کورد بن. یان ئەو کەسە بن کو زمانێ کوردی باش بزانن.
١٥- لەزکرن بجهئینان و هەمواركرنا یاسایا چاكسازییا كشتوكالی ل كوردستانێ و نەهێلانا دەرەبەگایەتیێ، و دابەشکرنا زەڤیێن گونجایی بو جوتیاران.
هەلبەت ئەڤ رێکەفتنە دەستكەفتەکا گرنگا گەلێ كوردستانێ بوو ل شورەشا ئەیلولێدا، ژ بەرهەمێ بەرخودان و قوربانیدانا گەلێ كوردستانێ ژ بو مافێن خوەیێن رەوا بوو. هەر ئەو رێکەفتنە بوو بەڵگەنامەیەكا یاسایی و مێژوویی و بەرێ بناغا هەمی ئەو دەسكەفتێن گەلێ كوردستان پاش ڕاپەڕینیا بهارا ساڵا ١٩٩١ێ بەدەست خوڤە ئینای و دیڤدا روخانا ڕژێما بەعس ل ساڵا ٢٠٠٣ و دروستكرنا عیراقا نوی و بەشداری کرنا کوردان دوێ کابینێدا و پەسەند كرنا دستوری ل سالا ٢٠٠٥ هەرێما كوردستان وەك هەرێمەکا دانپێدانکری و فەرمی د چارچێوا عێراقا فیدرالدا هاتە چەسپاندن.
بالیوز و نوینەرێ رێکخراوا ئیمسام یا نیڤدەولەتی